Θέση: Δυτική πλευρά της oδού των Παναθηναίων, κοντά στη νοτιοανατολική γωνία της πλατείας της Αγοράς. Μεταξύ αρ. 18, 16 και 15 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση κατασκευής: Εποχή του αυτοκράτορα Αδριανού (113-138 μ.Χ.)

Περίοδοι χρήσης: Ρωμαϊκή

 

 

Το Νυμφαίον είναι ένα από τα κτήρια με τα οποία κόσμησε την Αγορά της Αθήνας ο αυτοκράτορας Αδριανός. Κείται επί των ερειπίων της βορειοανατολικής πλευράς του Νομισματοκοπείου και με τη σειρά του καλύπτεται σε μεγάλο βαθμό από τη βυζαντινή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων. Συνακόλουθα διατηρείται σε πολύ κακή κατάσταση.

 

 

Ο όρος Νυμφαίον περιγράφει ένα πολυτελές κρηναίο οικοδόμημα της Ρωμαϊκής περιόδου, με περίτεχνη διακόσμηση και γλυπτό διάκοσμο, που συνήθως περιλάμβανε αγάλματα και προτομές μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας.

 

Το Νυμφαίον της Αγοράς της Αθήνας συνδέεται με τον αγωγό του μεγάλου υδραγωγείου, το οποίο συνέδεε την Πεντέλη με την Αγορά και το οποίο σύμφωνα με την αναθηματική επιγραφή του αποδίδεται στον Αδριανό, αν και ολοκληρώθηκε μετά το θάνατό του από το διάδοχό του τον Αντωνίνο Ευσεβή (140 μ.Χ.). Αποτελεί ένα μόνο από τους πολλούς ανάλογους χώρους της νοτιοανατολικής γωνίας της Αγοράς που συνδέονται με την παροχή τρέχοντος νερού (Νοτιοανατολική Κρήνη κ.ά.). Στο σημείο εκείνο συνέκλιναν γενικά αγωγοί από διάφορες περιοχές της Αττικής, ενώ το γεγονός ότι βρίσκεται ψηλότερα από τα υπόλοιπα τμήματα της πλατείας της Αγοράς σίγουρα αποτελούσε επαρκή λόγο για τη συγκέντρωση αυτή. Ενδέχεται λοιπόν το Νυμφαίον να αποτελούσε τη μνημειακή απόληξη του τεραστίου αυτού προγράμματος προμήθειας πόσιμου νερού στην πόλη. Δεν είναι όμως βέβαιο αν το κτήριο είχε ήδη αποπερατωθεί πριν από την ολοκλήρωση των εργασιών του υδραγωγείου (140 μ.Χ.) ή αν η οικοδόμησή του ακολούθησε αμέσως μετά.

 

Το σχήμα του Νυμφαίου της Αγοράς ήταν ημικυκλικό, με προσανατολισμό προς βορρά και θέα προς την οδό των Παναθηναίων, την οποία πλαισίωνε από τα νότια. Αποκαθίσταται αρκετά υποθετικά, με βάση άλλα κτήρια ανάλογης χρήσης (όπως το Νυμφαίον του Ηρώδου του Αττικού στην Ολυμπία ή το αποσπασματικό Νυμφαίον στο Άργος). Το εσωτερικό του ημικυκλίου κάλυπταν μαρμάρινες πλάκες, από τις οποίες σώζεται η υποθεμελίωση. Στην πραγματικότητα, ο καλυπτόμενος με μάρμαρο χώρος, ο οποίος θα αποτελούσε τη δεξαμενή του κρηναίου οικοδομήματος, υπερβαίνει ελαφρώς τις διαστάσεις του ημικυκλίου (η ακτίνα είναι 7,10 μ.). Η καμπύλη πλευρά του τοίχου πλαισιώνεται από μια αύλακα πάχους 2,60 μ., πάνω στην οποία εδραζόταν η λίθινη θεμελίωση των τοίχων του κτηρίου, από την οποία όμως δε σώζονται καθόλου μέλη. Κατά μήκος της ευθείας πλευράς του ημικυκλίου υπάρχει ένα υψηλό βάθρο πλάτους 3,6 μ., με κλίμακα τριών βαθμίδων, που επέτρεπε την πρόσβαση του κτηρίου από τα βόρεια. Στο πίσω τμήμα του βάθρου, στον άξονα του κτηρίου, έχουν ανακαλυφθεί ίχνη ενός τετράγωνου βάθρου (με πλευρά 1,64 μ.), όπου αποκαθίσταται ο αποσπασματικός ανδριάντας του Αδριανού με πολεμική ενδυμασία, ο οποίος έχει βρεθεί στο χώρο των ανασκαφών της Αγοράς και έχει τοποθετηθεί αυτόνομα σε άλλο σημείο του αρχαιολογικού χώρου (νοτιοδυτική πλευρά).

 

Στο εσωτερικό αλλά και στις απολήξεις των τοίχων του ημικυκλίου αποκαθίστανται κόγχες που διακοσμούνται με αγάλματα μελών της αυτοκρατορικής οικογένειας. Ελάχιστα μέλη από την ανωδομή σώζονται: περιλαμβάνουν αποσπάσματα από τη διακοσμημένη με κυμάτια ημικυκλικής κάτοψης επίστεψη, από το ημικυκλικό επιστύλιο που διακοσμείται με άκανθο στο ανώτερο τμήμα της, από ένα μικρού μεγέθους κορινθιακό κιονόκρανο και από μικρότερου μεγέθους και σημασίας τμήματα της επίστεψης του επιστυλίου και του γείσου. Το ημικυκλικό επιστύλιο στηριζόταν σε κορινθιακούς κίονες, στο εσωτερικό τμήμα του ημικυκλίου.

 

Παλαιότερα είχαν συνδεθεί με το κτήριο ορισμένα γλυπτά, όπως ένα άγαλμα του λεγόμενου τύπου της Venus Genetrix, αλλά που κρατά υδρία αντί για φρούτο, το οποίο ανακαλύφθηκε το 1952 [Hesperia 22 (1953), σελ. 53 κ.ε., πίν. 19α-β), και θραύσματα μιας Αμαζόνας στην ίδια τεχνοτροπία.

 

Η χρονολογία της καταστροφής του κτηρίου δεν έχει ακόμη καθοριστεί με ακρίβεια.

 

 

Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης ² (Αθήνα 2004), σελ. 231.

THOMPSON, H.A., “Excavations in the Athenian Agora: 1953”, Hesperia 24 (1955), σελ. 57-69.

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 23, 78, 190, 202-203, 231.